ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖ – ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ
Library
ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਦਾ ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਅਰਥ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦਾ ਘਰ ਹੈ। ਤਿੰਨ ਕਿਸਮ ਦੀਆਂ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ-
- ਨਿੱਜੀ
- ਕਲਾਸ ਅਤੇ
- ਜਨਤਕ
ਲੇਖਕਾਂ, ਵਕੀਲਾਂ, ਡਾਕਟਰਾਂ, ਅਧਿਆਪਕਾਂ, ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਆਦਿ ਦੀਆਂ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਨਿੱਜੀ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਅਧੀਨ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਕਲਾਸ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਕਿਸੇ ਸੰਸਥਾ, ਸੰਪਰਦਾ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਜਮਾਤ ਦੀ ਮਲਕੀਅਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਜਨਤਕ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਸੰਸਥਾਗਤ ਜਾਂ ਰਾਜਕੀ ਹਨ। ਕੋਈ ਵੀ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਣਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਾਲ ਵਿਚ ਰਾਜਾ ਜਨਕ, ਅਸ਼ੋਕ, ਚੰਦਰਗੁਪਤ, ਚਾਣਕਯ, ਯੁਧਿਸ਼ਠਿਰ ਆਦਿ ਦੀਆਂ ਨਿੱਜੀ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਮੁਗਲ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਵੀ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਦਾ ਬੋਲਬਾਲਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਦਾਰਾਸ਼ੀਕੋਹ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਈ ਗਈ ਇੱਕ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਗੇਟ ਵਿਖੇ ਸੀ। ਪੰਡਿਤ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਦੀ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਅੱਜ ਵੀ ਤਿਨਮੂਰਤੀ ਭਵਨ ਵਿਖੇ ‘ਨਹਿਰੂ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ’ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲੰਦਾ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੀ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ, ਨਾਗਾਰਜੁਨੀ ਕੋਂਡਾ ਦੀ ਜੈਨ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਅਤੇ ਬਨਾਰਸ ਦੇ ਮੰਦਰਾਂ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ਾਲ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਵਿਸ਼ਵ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹਨ। ਮੌਜੂਦਾ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਪਬਲਿਕ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ, ਨਗਰੀ ਪ੍ਰਚਾਰਨੀ ਸਭਾ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਅਤੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਆਦਿ ਜਨਤਕ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਦੀਆਂ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਹਨ।
ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਸਾਧਨ ਹੈ। ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਦੇ ਸ਼ਾਂਤ ਵਾਤਾਵਰਨ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ‘ਤੇ ਆਪਣੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਤੋਂ ਲਈਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪੁਰਾਤਨ ਗ੍ਰੰਥ ਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਕੇ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿਚ ਪੁਸਤਕਾਂ ਉਪਲਬਧ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਨ ਨਾਲ ਮਨੋਰੰਜਨ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸਮੇਂ ਦੀ ਵੀ ਚੰਗੀ ਵਰਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਸਾਡੇ ਵਿਦਿਅਕ, ਸਮਾਜਿਕ, ਮਾਨਸਿਕ, ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਅਤੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਅਨੁਸਾਰ ਹਰ ਘਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਬਾਲ ਗੰਗਾਧਰ ਤਿਲਕ ਨੇ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਬਾਰੇ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ “ਮੈਂ ਨਰਕ ਵਿੱਚ ਵੀ ਚੰਗੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦਾ ਸੁਆਗਤ ਕਰਾਂਗਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਜਿੱਥੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਹੋਣਗੀਆਂ, ਉੱਥੇ ਸਵਰਗ ਵੀ ਹੋਵੇਗਾ।”
ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦੀ ਘਾਟ ਅਤੇ ਗਰੀਬੀ ਦੀ ਬਹੁਤਾਤ ਕਾਰਨ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਅੱਜ ਵੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਬਹੁਤ ਮਾੜੀ ਹੈ। ਸਕੂਲਾਂ ਅਤੇ ਪਬਲਿਕ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਖੜੋਤ, ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੀ ਦੁਰਦਸ਼ਾ ਅਤੇ ਅਸੁਵਿਧਾਵਾਂ ਇਸ ਦਾ ਸਬੂਤ ਹਨ। ਵਿੱਦਿਆ ਦੇ ਪਸਾਰ, ਯੋਗ ਸੇਵਾ ਦਰਾਂ, ਸਰਕਾਰੀ ਗ੍ਰਾਂਟਾਂ ਅਤੇ ਚੰਗੇ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਚੋਣ ਨਾਲ ਹੀ ਅਸੀਂ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਸੁਧਾਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ।
